De Tijd / Lars Bové / 29 juni 2022
U kunt nergens opzoeken welke bedrijven geld krijgen uit het grootste Europese herstelfonds, goed voor ruim 700 miljard euro. Er is geen transparantie en dat is een bewuste keuze, blijkt uit onderzoek van De Tijd samen met buitenlandse media.
Om de coronacrisis te bezweren riepen de Europese lidstaten een herstelfonds in het leven. Dat is met ruim 723 miljard euro het grootste stimuleringspakket ooit. De Recovery and Resilience Facility (RRF) biedt de lidstaten miljarden subsidies en goedkope leningen voor het herstel, de vergroening en de digitalisering van de economie. De eerste tientallen miljarden zijn in de meeste lidstaten verdeeld. België heeft recht op zowat 5,9 miljard euro, voor de uitrol van 5G, de digitalisering van justitie en investeringen in waterstof en woningrenovatie om de economie te vergroenen.
Welke bedrijven de miljarden uit het herstelfonds opstrijken, kunt u echter nergens opzoeken. Er komt geen publieke Europese databank met alle bedrijven of andere begunstigden. Via zo’n databank zouden journalisten bijvoorbeeld kunnen nagaan welke autofabrikanten het meeste geld krijgen en of de wagens zo proper zijn als beloofd. Veel RRF-projecten gaan immers over mobiliteit.
” We hebben in deze fase nog niet heel veel zicht op de begunstigden van de contracten. “
Woordvoerder staatssecretaris voor Relance Thomas Dermine
De publieke controle op EU-fondsen is belangrijk om wanpraktijken en corruptie tegen te gaan. De Hongaarse premier Viktor Orban slaagde erin bevriende ondernemers te verrijken met EU-geld. De voormalige Tsjechische premier Andrej Babiš kon Europese landbouwsubsidies naar zijn bedrijven laten vloeien. Welke bedrijven Europese landbouwsubsidies ontvangen, wordt wel bekendgemaakt. Het grootste risico op corruptie in de lidstaten, goed voor jaarlijks zowat 5 miljard euro, schuilt in openbare aanbestedingen.
De Europese regels verplichten lidstaten gegevens te verzamelen over de toekenning van de contracten, wie ze uitreikt en wie ze krijgt. Maar de lidstaten mogen die data verzamelen in verschillende databanken en zijn niet verplicht die data te publiceren. De meeste lidstaten geven al aan dat ze dat niet uit eigen beweging zullen doen, blijkt uit een rondvraag door journalisten van De Tijd en andere media in verschillende landen die dat onderzoeken met het project ‘The Recovery Files’. Het belangrijkste argument van de lidstaten is het recht op privacy van de begunstigden. Maar volgens experts is dat voor gegevens over bedrijven geen obstakel.
Enkele lidstaten zoals België durven nog geen klare wijn te schenken. Premier Alexander De Croo (Open VLD) en staatssecretaris voor Relance Thomas Dermine (PS) hebben onlangs een website (nextgenbelgium.be) gelanceerd waarop u de vooruitgang van de projecten kunt volgen. Maar of de website de bedrijven zal vermelden die het geld voor die projecten krijgen, wil Dermines woordvoerder Laurens Teerlinck nog niet beloven. ‘Het doel van de staatssecretaris is een zo groot mogelijke transparantie over het plan en de uitvoering. Een eerste stap was de lancering van de site. We hebben in deze fase nog niet heel veel zicht op de begunstigden van de contracten.’
” Het Europees Parlement wilde transparantie bieden over de begunstigden, maar in de Europese Raad was er geen eensgezindheid en EU-voorzitter Duitsland staakte de discussie. “
Vlaanderen krijgt het grootste deel van de koek (2,25 miljard euro) voor het relanceplan Vlaamse Veerkracht. Van de 180 projecten worden 55 projecten deels of volledig met middelen uit het Europees herstelfonds gefinancierd. De Vlaamse overheid wil drie keer per jaar een voortgangsrapport publiceren. Het laatst beschikbare (derde) rapport dateert van december 2021 en telt 700 bladzijden met een korte samenvatting van elk project. De middelen worden verdeeld over publieke overheden en private bedrijven. Maar van die laatste categorie is amper bekend wie de uiteindelijke begunstigde is. ‘We beschikken nog niet over een lijst van alle begunstigden’, zegt de woordvoerder van Waals minister-president Elio Di Rupo (PS).
De journalisten die meewerken aan The Recovery Files, onder leiding van de Nederlandse nieuwssite Follow The Money, zullen nu zelf zo veel mogelijk gegevens over de begunstigden verzamelen in één databank, onder andere via de wet op de openbaarheid van bestuur en het doorzoeken van aanbestedingsregisters.
Corruptie
De Franse president Emmanuel Macron brak in september 2020 een lans voor volledige transparantie. ‘Alle stimuleringspakketten moeten in open data beschikbaar zijn, zodat burgers het geld kunnen volgen om inefficiëntie en corruptie te voorkomen.’
Maar bij de onderhandelingen tussen de Europese Raad, de Europese Commissie en het Europees Parlement is het anders gelopen. De Commissie en het parlement waren er voorstander van een databank te creëren met alle info over de begunstigden. Dat bleek technisch mogelijk. Een hooggeplaatste bron in het directoraat-generaal Begroting van de Commissie zegt dat het zelfs de bedoeling was alle lidstaten te verplichten hetzelfde digitale formaat te gebruiken om de data uniform bijeen te brengen bij de Commissie. Het parlement wilde ook aan de buitenwereld transparantie bieden over de begunstigden van de contracten. Dat lag nog bij de laatste vergaderingen op tafel. Maar in de Europese Raad was er geen eensgezindheid en EU-voorzitter Duitsland staakte de discussie.